BABASAN PARIBASA SUNda.

sumber : dederuska

BABASAN PARIBASA SUNda.

Dina basa sunda sok aya nu disebut babasan ( babasaan ) jeung oge aya nu disebut paribasa. Cara gampang pikeun ngabedakeunnana biasana dina wangunan kalimah. Babasan biasana kalimahna parendek sedengkeun paribasa biasana kalimahna paranjang.. Di handap ieu aya sawatara anu kaasup Babasan oge paribasa, pek bedakeun ku sorangan mana babasan ? mana paribasa ?

Maung ngamuk gajah meta

- aya kariweuhan.

Geulis kawanti-wanti endah kabina-bina

/ Geulis bawa ngajadi endah bawa ti kudrat

- Geulis pisan

Di dinding kelir di sindang siloka

- di kiasankeun

Kakoncara kamana-mana, ka jamparing angin-angin

- Geus kacida dipiwanohna

Geletuk batuna, gejebur caina

-Kacindekan ahir

Indung tungkul rahayu, bapa tangkal darajat

- Nu jadi kolot kudu pohara di hormatna..

Tunggul di rarung, catang di rumpak

- Nyingkirkeun sagala hahalang

Inggis ku bisi, rempan ku sugan

- Rasa kasieun jeung hariwang

Takdir teu bisa dipungkir, qadar teu bisa di singlar

- Teu bisa mungkir tina takdir

Legok tapak genteng kadek

- Loba pangalamanna

Urang teundeun di handeuleum sieum, Tunda di hanjuang siang

- Teundeuh sing rapih

Nete taraje nincak hambalan

- ati-ati dina rengkak paripolah

Carincing pageuh kancing, saringset pageuh iket

-- Waspada

Kagunturan madu, kaurugan menyan putih

- Bungah kacida

Katarik ati kagendang asmara

-- Jatuh cinta

Teu unggut kalinduan, teu gedag kaanginan

-- Teguh pendirian

Cunduk waktu nu rahayu, niggang mangsa nu sampurna, niti wanci nu mustari

-- Tepat pada waktunya

Ka cai jadi saleuwi, ka darat jadi salebak

-- Selalu bersama

teu nyaho di alip bingkeng

bodo teu bisa maca-maca acan, da teu sakola

buluan belut, jangjangan oray

pamohalan kajadian

sabuni buni anu ngising

sanajan dibunian atawa disumputkeun oge ari laku lampah anu goreng mah awal akhir sok kudu kanyahoan bae

nyolok mata buncelik

nganyenyeri, ngahina atawa ngawiwirang di hareupeunana

buruk buruk papan jati

ka sobat atawa ka baraya mah sok hayang ngahampura bae lamun aya kasalahan teh

teu ngalarung nu burung, teu nyesakeun nu edan

ngalajur napsu ka awewe, ka anu halal jeung anu haram oge disaruakeun bae

leutik burih

euweuh kawani / elehan

daek macok embung dipacok

daek ngarah kana rejeki atawa pakaya batur, tapi diarah rejekina atawa pakayana ku batur mah embung

dagang oncom rancatan emas

ari modalna gede kacida, ngan batina anu diarah kacida leutikna

caang bulan dadamaran

migawe nu kurang mangpaat

disakompet daunkeun, dihurun suluh

dihijikeun bae, disaruakeun bae, teu dibeda beda

deukeut deukeut anak taleus

ari imahna mah puguh padeukeut, ngan hanjakal teu nyaho tibareto yen baraya

ngadeupaan lincar

ngadeukeutan anu keur sidekah atawa kariaan, supaya katenjo ku anu boga imah jeung diajak dahar

dihin pinasti, anyar pinanggih

baheula ditangtukeunana, ngan kakara ayeuna kalakonanana atawa kapanggihna

loba teuing jaksa

loba teuing anu pinter nu ngatur jeung mapatahan, balukarna matak bingung nu dipapatahan

aya jalan komo meuntas

aya lantaran anu diarep arep ti tadina nepi ka maksud urang gancang kalaksanakeun

meuli teri meunang japuh = nyair hurang meunang kancra

kalawan teu disangka sangka meunang milik, darajat atawa kauntungan anu leuwih gede

sereg di panto logor di liang jarum

nyingkahan hirup kumbuh jelema loba, sabab loba dosa, loba kasieun jeung kaera, betahna dinu suni nu teu aya jelema

taya tangan pangawasa

jiga anu dipupul bayu, henteu boga tanaga

aya nu dianjing cai

aya nu diarep-arep atawa dihéroan. Kecap héro murwakanti jeung séro, ari séro nu disebut anjing cai téa.

peureum kadeuleu beunta karasa

ngagambarkeun nu kaédanan sok inget baé ka nu dipikabogoh

samar polah samar rasa

henteu puguh tingkah upamana ku sabab tepung jeung jalma anu dipikacinta tapi kakara disidem dina haté baé, tacan bruk-brak

seungit angin-anginan

seungit pisan meleber ka mana-mana

satungtung deuleu

ngagambarkeun anu upluk-aplak lega pisan

ciri sabumi cara sadésa

masing-masing tempat bogaeun adat séwang-séwangan anu henteu sarua

kudu bisa pindah cai pindah tampian

kudu bisa nyaluyukeun manéh jeung lingkungan anu anyar dicicingan;

henteu terus jeung haté

henteu saenyana, ngan ukur omong baé

silih jenggut jeung nu gundul

ménta tulung ka papada anu sarua butuhna atawa sarua papada henteu boga

legok tapak genténg kadék

réa pangalaman jeung kanyaho

désa maca cara nagara mawa tata

ngagambarkeun yén kaayaan jeung adat kabiasaan di désa jeung kota (nagara) téh béda-béda

heureut deuleu pondok léngkah

ngagambarkeun sundek kanyaho ku sabab henteu réa babandingan da kurung batok

ngabéjaan bulu tuur

ngabéjaan jalma nu geus nyahoeun

puraga tamba kadengda

ngajalankeun paréntah sahayuna, asal ulah disebut henteu nurut kana aturan; digawé asal baé

poék mongkléng buta rajin (atawa buta radin)

poék pisan, sasatna henteu témbong curuk-curuk acan

ulah leutik haté

ulah sieun atawa putus pangharepan

kabur pangacian

sarua jeung kapupul bayu, leungit tanaga jeung sumanget

muncang labuh ka puhu

jalma nu saumur-umur ngumbara balik ka tempat asalna atawa tempat lahirna. Bandingkeun jeung kebo mulih pakandangan

garo singsat

samar polah henteu sabar ku sabab nu didagoan henteu jol baé. Nu sok digambarkeun garo singsat mah awéwé

nuturkeun indung suku

leumpang sakaparan-paran, ku sabab henteu puguh tujuan

dahar soré henteu isuk

ngagambarkeun jalma miskin anu henteu bisa dahar dua kali sapoé, biasana digunakeun dina carita atawa dongéng

dug hulu pet nyawa

digawé henteu ngingetkeun kacapé ku sabab hayang nyiar napakah keur anak pamajikan nu cukup

sisit kadal

sial

tanda wisnu

tanda bawa waktu lahir dina badan, biasana henteu daékeun leungit nepi ka kolot

nepi ka kaurugan taneuh beureum

nepi ka maot. Biasana digunakeun pikeun némbongkeun kainget nu moal laas-laas ka jalma anu geus nulungan atawa nyieun kahadéan

teu uyahan

henteu nyari atawa kurang ajar. Pikeun nyebut jalma anu kalakuanana atawa omonganana henteu merenah

sakecap kadua gobang

ngagambarkeun sipat jalma anu gampang ambek. Bandingkeun jeung ambekna sakulit bawang

geus euweuh pangabetah

geus henteu aya nu matak betah

ngaginding sataker tanaga (atawa sataker kebek)

dangdan sangkan ginding pisan, sagala rap dipaké

gandrung kapirangrung

kaayaan jalma anu kaédanan

heurin ku létah

rék nyarita kagok atawa sieun. Jalma leutik biasana ngarasaeun heurin ku létah rék nyarita satarabasna ngeunaan kaayaanana ka nu di luhur

kawas hayam keur endogan

élékésékéng henteu sabar, cilingcingcat ka ditu ka dieu, samar cabak ku lantaran hayang geura tepung atawa hayang geura ngadéngé béja nu ditunggu-tunggu

satru kabuyutan

musuh tuturunan, atawa musuh gerot

tunggal sakocoran

masih sakaruhun, masih aya katalian pancakaki

sawan geureuh

gagal ku lantaran geus diomongkeun ku balaréa, cara nu lila teuing papacangan tapi henteu jadi, disebut sawan geureuh. Sawan téh panyakit nu biasa terap ka budak.

jadi lalab rumbah

jadi bahan omongan sapopoé. “Teu nyana Engkang téh mung alus saur wungkul, beurat cinta dianggo lalab rumah, horéng ukur semet lambey”

luncat mulang

jalir tina jangji, omonganana henteu bisa dicekel, da robah-robah saban waktu

ngembang kadu

olohok bawaning akgét. Kembang kadu téh disebut olohok.

asa aing uyah kidul

asa aing pangpinterna atawa pangbeungharna, cindekna pangpangna. Uyah kidul cenah kadarna leuwih réa, jadi karasana leuwih asin manan uyah ti laut séjénna

ditincak hulu

dihina lain lumayan, dihina lak lak dasar/bebeakan

mangduakeun

nyolowédor, salaki atawa pamajikan neundeun haté atawa ngayakeun hubungan cinta jeung nu séjén

kumaha geletuk batuna, kecebur caina

kumaha béhna, kumaha kajadianana baé

pondok jodo panjang baraya

sanajan geus papisah tapi ari duduluran mah ulah pegat kudu terus nganteng saendengna

sapu nyéré pegat simpay

pileuleuyan, kalimah anu sok diucapkeun waktu rék papisah ku sabab aya nu rék lunta jauh atawa pindah ka tempat séjén. Sok ditambahan: paturay patepung deui. Sapu nyéré téh apan disimpay ku pameungkeut, lamun simpayna pegat, pasti nyeréna mancawura

ambek nyedek tanaga midek

rék ngalawan tapi henteu walakaya

julig ati

goréng haté, hianat

teu kénging disupa dulang, teu kénging dibébénjokeun

wawangsalan nu ngagambarkeun kasono nu henteu bisa disisilihan ku naon baé. Supa dulang = kéjo, sangu. Kecap kéjo murwakanti jeung bébénjo

kajeun kendor dapon ngagémbol

papatah nu nitah sabar, ulah gurung gusuh, dapon hasilna mucekil

dedeg sampé rupa hadé

ngagambarkeun dedeg pangadeg budak ngora (lalaki) anu pikaresepeun nu nénjo, pangpangna awéwe

ngalambang sari

awéwe atawa lalaki nu geus boga salaki atawa pamajikan nu ngalakukeun hubungan séks jeung nu lain muhrim; jinah

dikojayan

ditulungan tina karurubed

jelema andar-andar

jalma anu henteu puguh asal-usul jeung padumukanana, galandangan

nyiduh ka langit

méré naséhat ka saluhureun nu leuwih terang jeung leuwih réa pangalamanana

ngahudang timburu

nimbulkeun kacuriga. Timburu di dieu lain dina hubungan antara lalaki jeung awéwé anu katalian ku katresna.

ka bau-bau sungut

omongan anu moal didéngé, moal dipaliré, jadi taya gunana

garo-garo teu ateul

gagaro lain ku lantaran ateul, tapi ku sabab bingung pilakueun, biasana anu digarona téh tukangeun ceuli

kurang saeundan

rada gélo, kurang jejeg, otak miring. Saeundan téh sapocong, nyaéta satengah geugeus. Baheula paré dibeungkeut jadi pocongan tuluy dua pocong dihijikeun jadi geugeus atawa gédéng.

kawas kapuk kaibunan

ngagambarkeun nu kalenger atawa kapupul bayu ilang tanaga, leuleus lungsé henteu tangan aya pangawasa

asa runtag bumi alam

asa lebur kiamat / kawas rek kiamat

taya dunya kinasihan

henteu ngorétkeun naon baé. “Geus asa ka anak sorangan bae, taya dunya kinasihan, naon baé gé moal dikorétkeun.”

randa béngsrat

randa anu waktu pipisahan jeung salakina masih kénéh parawan da henteu kungsi ngayakeun hubungan badan ku sabab pista atawa élik

pohara dagdag-dédégna

ngagambarkeun jalma anu enyaan hayang ngaladénan sangkan nyugemakeun nu diladénanana

lébér wawanén

gedé kawani, henteu boga kasieun

teu rék gedag bulu salambar

henteu ngarasa sieun saeutik-eutik acan sarta moal mundur, rék terus ngalawan.

kawas sisaru jadi

jalma anu ngadadak kalaluar ti imahna riab ka mana-mana

murang-maring

ambek-ambekan ka saha baé nu aya di deukeut manéhna

teu boga pikir rangkepan

bolostrong, sahinasna, nyarita atawa ngalakukeun hiji hal henteu nimbang-nimbang piakibateunana

ngadék sacékna, nilas saplasna

jalma jujur nu tara pura-pura boh nyarita boh ngalakukeun naon baé, duméh aya nu dipindingan atawa dirasiahkeun

ditéték nepi ka bubuk leutikna

diterangkeun kalawan écés sagala rupana, henteu aya anu disumput salindungkeun

neukteuk méré (mari) anggeus atawa neukteuk mawa anggeus

ngajak mutuskeun hubungan, embung papanjangan

murah congcot hambur bacot

béréhan dina barangbéré tapi gampang nyarékan jeung sok tara eureun ku sakeudeung ari nyarékan téh

nganyar-nganyari

robah adat, nyieun kalakuan anu tara-tara ti sasari, biasana jadi goréng da nimbulkeun masalah

tambuh laku

laku nu taya gunana, upamana indit rék nagih ka tempat anu jauh, ari hég jalmana keur euweuh di tempat, jadi nyamos.

murag bulu bitis

landian jang jalma anu tara betah di imah

lungguh tutut

jalmaanu katingalina cicingeun (tara ka lawan jenis) tapi kabogohna aya dimamana

ngarah pati

rék maéhan, rék ngala patina.

pahatu lalis

biasana budak anu geus henteu indung henteu bapa, nunggelis, hirup nyorangan henteu aya tempat nyalindung.

sada gelap salésér

sora guludug anu ruruntuyan anu matak kagét jeung sieun, biasana dilarapkeun ka jalma anu ngarasaeun kagét ku lantaran ngadéngé omongan anu henteu disangka pisan tur matak wirang malah ngabahayakeun ka dirina.

seuri maur

seuri bari semu nyeri jeung éra, seuri kapaksa.

sisit kadal

goréng milik, sakapeung disebut goréng sisit. Jigana keur urang Sunda mah sisit téh nangtukeun kadar.

teu aya nu dikilungan

teu aya anu disumputkeun, sagala rupana dicaritakeun sajalantrahna.

hayang ngarebut payung

hayang ngarebut kalungguhan atawa kapangkatan sabab di “jaman normal” mah, gegedén téh sok dipaparin payung luyu jeung pangkatna.

lébér wawanén

pinuh ku kawani, henteu aya kasieun, ludeungan.

leungiteun tapak

leungiteun susudan. Nu ngudag leungiteun buronanana.

matak muringkak atawa muriding bulu punduk

matak sieun, matak keueung, sabab lamun ngarasa sieun bulu punduk sok harudang.

meungpeun carang

api-api henteu nyaho, sanajan saenyana mah terang. Cara anu meungpeun tapi ramona dicarangkeun, jadi bisa nangénan nanaon anu saenyana kajadian. Meungpeun téh nutupan beungeut ku dua dampal leungeun anu dibébérkeun nepi ka téténjoan kahalangan.

miceun salasah

miceun tapak (salah hartina tapak suku) sangkan anu ngudag salah ngajugjug. Nu maling miceun salasah ku jalan neundeun barang beunang malingna di imah atawa pakarangan batur sangkan nu boga éta imah atawa pakarangan anu disangka malingna

teu nyaho di alip bingkeng

bodo teu bisa maca-maca acan, da teu sakola

buluan belut, jangjangan oray

pamohalan kajadian

sabuni buni anu ngising

sanajan dibunian atawa disumputkeun oge ari laku lampah anu goreng mah awal akhir sok kudu kanyahoan bae

nyolok mata buncelik

nganyenyeri, ngahina atawa ngawiwirang di hareupeunana

buruk buruk papan jati

ka sobat atawa ka baraya mah sok hayang ngahampura bae lamun aya kasalahan teh

teu ngalarung nu burung, teu nyesakeun nu edan

ngalajur napsu ka awewe, ka anu halal jeung anu haram oge disaruakeun bae

leutik burih

euweuh kawani / elehan

daek macok embung dipacok

daek ngarah kana rejeki atawa pakaya batur, tapi diarah rejekina atawa pakayana ku batur mah embung

dagang oncom rancatan emas

ari modalna gede kacida, ngan batina anu diarah kacida leutikna

caang bulan dadamaran

migawe nu kurang mangpaat

disakompet daunkeun, dihurun suluh

dihijikeun bae, disaruakeun bae, teu dibeda beda

deukeut deukeut anak taleus

ari imahna mah puguh padeukeut, ngan hanjakal teu nyaho tibareto yen baraya

ngadeupaan lincar

ngadeukeutan anu keur sidekah atawa kariaan, supaya katenjo ku anu boga imah jeung diajak dahar

dihin pinasti, anyar pinanggih

baheula ditangtukeunana, ngan kakara ayeuna kalakonanana atawa kapanggihna

loba teuing jaksa

loba teuing anu pinter nu ngatur jeung mapatahan, balukarna matak bingung nu dipapatahan

aya jalan komo meuntas

aya lantaran anu diarep arep ti tadina nepi ka maksud urang gancang kalaksanakeun

meuli teri meunang japuh = nyair hurang meunang kancra

kalawan teu disangka sangka meunang milik, darajat atawa kauntungan anu leuwih gede

sereg di panto logor di liang jarum

nyingkahan hirup kumbuh jelema loba, sabab loba dosa, loba kasieun jeung kaera, betahna dinu suni nu teu aya jelema